RIJKSMUSEUM
Museumstraat 1
MODERN JAPANS LAK
De kunst van het detail
t/m 4 september in de Philipsvleugel
Goudglinsterende takken van een wilgenboom, een bidsprinkhaan die alert opveert van een aubergine of het zonlicht gevangen op een bloem. Maak deze zomer kennis met de spectaculaire details en schoonheid van Japanse lakkunst.
Lak is een fascinerende kunstvorm die je typisch Japans zou kunnen noemen. In een proces dat soms jaren duurt, wordt met ongelooflijke aandacht in tientallen laagjes voorstellingen gemaakt. Lakkunst laat een gedroomde wereld zien, geïnspireerd op de natuur of klassieke Japanse literatuur.
STRIJD OP ERKENNING
Met een geschiedenis van duizenden jaar is lakkunst diep in de Japanse cultuur verankerd. De kunstvorm gaat een belangrijke ontwikkeling door als het in het begin van de 20ste eeuw op zoek gaat naar een nieuwe beeldtaal. Dat moment is precies waar de tentoonstelling begint. Hoewel er veel ontwikkelingen waren in de lakkunst wordt de kunstenaar in het begin van de 20ste eeuw gebrek aan vernieuwing verweten. Frustratie daarover leidt tot een strijd om erkenning die kunstenaars dwingt om zichzelf opnieuw uit te vinden. En dat lukt, met groot succes. Met een uitbarsting van creativiteit, persoonlijk ontwerp en expressief kleurgebruik tot gevolg. In de tentoonstelling culmineert dit in een bijna fotografische verbeelding van een aalscholver op een rots in de branding. Deze ontwikkeling zie je in de tentoonstelling terug in bijna zeventig werken.
EEN BREEKBAAR VERLEDEN
Meissen porselein van de familie Oppenheimer
t/m 13 november in de Eregalerij
Een tentoonstelling met twee verhalen. Een internationaal geroemde porseleinverzameling. Maar ook een stille getuige van een familiegeschiedenis. Breekbaar en kostbaar bezit dat werd verloren op de vlucht voor vervolging.
Misschien heb je het wel in de kast, porselein. Een kop en schotel, een bord, misschien een theepot. Tot het begin van de 18de eeuw kon dit alleen in Azië worden gemaakt. Hier kwam in 1709 verandering met de opening van de eerste porseleinfabriek in Europa. Deze stond in Meissen, vlakbij Dresden. Porselein werd één van de belangrijkste vernieuwingen in de Europese kunstnijverheid. Zowel technisch als artistiek was de fabriek in Meissen heel belangrijk. Objecten die hier zijn gemaakt, hebben nu nog steeds invloed op ons beeld van Europees porselein.
Het rijk versierde porselein vertelt nog een verhaal. Dat van Margarethe en Franz Oppenheimer. Zij woonden aan het begin van de 20ste eeuw in Berlijn en waren onderdeel van een kring van, veelal Joodse, kunstverzamelaars. Rond 1902 begonnen zij met de aanleg van hun belangrijke collectie Meissen porselein.
In 1937 vluchtten zij naar Wenen door toenemende anti-Joodse maatregelen. Een deel van hun dierbare collectie namen ze mee. Eén dag voor de annexatie van Oostenrijk in 1938 vluchtten zij opnieuw om aan vervolging door het naziregime te ontkomen. Via Boedapest gingen zij naar Stockholm, en uiteindelijk naar New York waar ze zich in 1941 vestigden.
Het echtpaar Oppenheimer had een groot deel van hun bezittingen achtergelaten of gedwongen verkocht in Berlijn en Wenen. Rond 1937 verkochten zij een deel van hun porseleincollectie aan de verzamelaar Fritz Mannheimer. Via hem kwam het uiteindelijk in het Rijksmuseum terecht. In 2019 is de collectie Meissen porselein gerestitueerd aan de familie. 82 jaar na de gedwongen verkoop.
De collectie is in 2021 geveild in New York. Daar hebben wij een gedeelte kunnen aankopen om het verhaal van het porselein en de familie te kunnen blijven vertellen. Deze aankoop was niet mogelijk geweest zonder de steun van Vereniging Rembrandt het Mondriaan Fonds, Nationaal Aankoopfonds Ministerie van OCW en VriendenLoterij en een particuliere schenker aan het Rijkmuseum fonds.
XXL PAPIER
Hoe stel je een 23 meter lang geschilderd landschap tentoon? Een 16 meter lange prent van een begrafenisstoet? Of een levensgroot ontwerp voor een 12 meter hoog kerkraam? Het zijn een aantal van de grootste werken op papier uit onze collectie. Door hun formaat en kwetsbaarheid zijn ze zelden of nooit te zien. Maar nu wel!
1 juli t/m 4 september 2022 in de Philipsvleugel
In de tentoonstelling zie je werken van 1500 tot nu. Een van de oudste is de stamboom van keizer Karel V uit ca. 1535 van Robert Péril. Het is een houtsnede van bijna 7 meter! Ook zie je werk van hedendaagse kunstenaars. Zo zie je ‘Gunkanjima’ van Sanne Peper, een foto van 125x178cm en ‘De nachtwolken drijven het vergetene mee’ van Jacobien de Rooij, een tekening van 306 x 606 cm.
CYCLORAMA ONTDEKT
De vondst van het 23 meter lange landschap is de grootste ontdekking. Het lag decennia opgerold in het depot zonder dat iemand wist wat het was. In de database stond het geregistreerd als Kamerbehangsel. Tijdens de voorbereidingen voor de tentoonstelling hebben we het voor het eerst uitgerold en onderzocht. De landschappen in knallende pastelkleuren bleken handgeschilderd en kleine gaatjes bovenin het papier deden de twijfel rijzen of dit wel een behang was.
Archiefonderzoek wees uit dat het een deel was van het Reuzencylorama, een bewegend panorama van maar liefst anderhalve kilometer (!) lang met landschappen uit Zwitserland, Oostenrijk en Italië. Het werd halverwege de 19de eeuw in opdracht van de Duitse ondernemer Ferdinand Reichardt geschilderd door enkele Berlijnse decorbouwers. Reichardt reisde er mee door Nederland, België en Engeland en gaf er avondvullende voorstellingen mee die het publiek meenamen op een reis door het zuiden van Europa.
Papier werd ook veelvuldig gebruikt als werkmateriaal. Zo zijn er cartons, ontwerptekeningen op ware grootte, te zien van onder meer gebrandschilderde ramen en een wandtapijt. De enorme kartons voor de vensters van de Sint Bavokerk stammen uit de 16e eeuw. De cartons voor de ramen van de Domkerk in Utrecht zijn in het begin van de 20ste eeuw ontworpen door Richard Roland Holst. Deze enorme werken zijn niet alleen indrukwekkend om te zien, maar illustreren ook dat in 400 jaar tijd het ambacht van het maken van glas-in-loodramen nauwelijks is veranderd.
Bekijk hier 10 dingen over XXL papier of geniet van deze uitleg op video
Wat maakt Vermeer zo uniek?
Het Melkmeisje en het Straatje onder de loep
Uitgaantips voor roze 50-plussers 